Konunun ehli hocalarımızın katkıları sayesinde
"Hamparsum.Net"in bilgi ufku genişliyor. Siteye gelen
mesajlardan yeni bir konuyu öğrendik: "İşaretsiz
Hamparsum". Bu nota sisteminin özelliği, notaların üstündeki
değer (zaman) işaretlerinin yazılmaması. Bununla ilgili
gerek soru soran, gerekse bilgi veren mesajlar aldık. Bu konuda (ve
Hamparsumla ilgili başka konularda) görüşlerini bildiren, yeni
bilgilerle katkıda bulunan dostların katkılarına
sayfalarımızda görüş belirtmeksizin, olduğu gibi yer
vermek, giderek bir "Forum" oluşturmak istiyoruz.
Sayin Murat Bardakci Bey'den,
İşaretsiz Hamparsum'un temelini özetle anlatan bir mesaj aldık.
Kendi izinleriyle, mesajın konu ile ilgili bölümünü
yayınlıyoruz:
... Hamparsum'da usuller, usul kalıplarına gore
yazılırlar. Küçük usuller icin oldugu gibi, büyük usullerin herbiri
icin kesin sekilde belirlenmiş kalıplar vardır...
Küçük bir örnek vereyim:
Hamparsum'da malumunuz, aksak usulünün kalıbı, daha dogrusu ritm
grubu nasıl 2 (1+1) 2 (2+1), aksak semai'nin
2 (1+2) 2 (2+1), devr-i revan'ın
2 (1+2) 2 (2+1) (2+1+1) şeklinde ise, bütün büyük usullerin de
aynı sekilde ritm kalıpları vardır. Bu kalıplar
aslında notadan değil, eski usul sisteminden gelirler ve Hamparsum,
kendisi, sistemini inşa ederken usul ve ritm bahsini o zamanda da varolan
ve müzisyenlerin gayet iyi bildikleri bu gruplar uzerine kurmuştur. Yoksa,
usuller konusunda kendisi bizzat bir kural koymamıştır.
Bu usul grupları kavramı bugun bizde tamamen
unutuldu, daha doğrusu özellikle büyük usuller artık bilinmiyor. Malumunuz, büyük usullerin temeli düüüüm-teeeek- teeek
kaaaa gibisinden kelimelerle sağ ve sol eli dize vurmak degildir. Aslolan, ritmi bilmektir. Aksak, Oynak, Raksan, Düyek
gibi usullerde nasıl mertebe, ritm ve zaman farkları varsa hafif,
devr-i kebir, muhammes, fer' gibi usuller arasinda da ritmik farklar vardir.
Yani, büyük usuller degisik sayida 4/4'lük birimlerin yanyana gelmesi
degildir, aslolan ritimdir ve her bir usul baskadır. Bu ritmler
artık bilinmedikleri için bizde her peşrev yahut beste maalesef
ayni şekilde çalınıyor ve dolayısıyla taşıdıkları hava ve ruh
da hissedilmiyor.
İşte, işaretsiz sistemin temeli bu ritm
kalıplarını bilmektir. İcracı,kalıbı
gördüğü anda tanır ve dolayısıyla usul değerlerini
koymaya gerek görmez. Aynı iş yazarken de yapılır ve nota
bu kalıplara göre kaydedilir.Başka bir ifade ile söyleyeyim: Büyük
usulleri ve kalipları bilmeyen bir kişi, işaretsiz Hamparsum'u
maalesef okuyamaz ve yazamaz. Batı
notasına cevirmesi de imkansızdır.
Bugün işaretsiz Hamparsum konusunda edilen
"zordur, bilinmiyor, adamlar şifre gibi yazmışlar"
gibisinden sözlerin temelinde, bu usul ve ritm kalıplarına âşinâ
olmamak yatiyor. Ancak bu zorluk, yukarıda da ifade ettiğim gibi Hamparsum'dan
degil, kalıpların unutulmuş ve kullanılmamakta
olmasından geliyor.
Notasyon sistemi bu kalıpların her
müzisyen tarafindan bilindiği bir dönemde ortaya konduğu icin, böyle
yapılmış olması da son derece normaldir...
(Murat Bardakcı)
Konuyla ilgili bundan önceki mesajlar:
Sayın Murat Bardakçı
Bey bundan önceki mesajında, İşaretsiz Hamparsum'a günümüzde
yanliş olarak "Gizli Hamparsum" adı da
verildiğini yaziyor. Eski yıllarda, Hamparsum'u Batı
notası yerine kullanan çok sayıda yaşlı müzisyenle tanıştığını,
onların meşk sırasında işaretli sistemi gösterdiklerini,
fakat bu şeklin yazılışı vakit aldığı
için kendi notalarını işaretsiz sistem ile
yazdıklarını, Murat Bey kendilerinin de nota
kağıdı olmadığı zaman işaretsiz sistemi
kullandıklarını belirtiyor.
Sayın İrfan
Saygılı Bey gönderdiği mesajında, konunun notaların
üst kısmına konan ve nota değerlerini gösteren kısımla
ilgili olduğunu, bu konuda EZGİ'nin Nazarî-Amelî Türk Mûsikîsi Eseri'nin 5. cildinin 530. sayfasında bilgi bulunduğunu belirtiyor.
Ayrıca bir konuya daha açıklık getiriyor:
Limonciyan'ın bu notayı icad ettiğinde nota değeri
işaretlerinin adedinin 6 ile sınırlı olduğunu, bunun
daha sonra şimdi
kullandığımız şekilde
artırıldığını yazıyor.
Bizi aydınlatan dostlara
tüm yararlananlar adına teşekkürü bir borç biliriz.