"Gizli" (işaretsiz) Hamparsum

 

Konunun ehli hocalarımızın katkıları sayesinde "Hamparsum.Net"in bilgi ufku genişliyor. Siteye gelen mesajlardan yeni bir konuyu öğrendik: "İşaretsiz Hamparsum". Bu nota sisteminin özelliği, notaların üstündeki değer (zaman) işaretlerinin yazılmaması. Bununla ilgili gerek soru soran, gerekse bilgi veren mesajlar aldık. Bu konuda (ve Hamparsumla ilgili başka konularda) görüşlerini bildiren, yeni bilgilerle katkıda bulunan dostların katkılarına sayfalarımızda görüş belirtmeksizin, olduğu gibi yer vermek, giderek bir "Forum" oluşturmak istiyoruz.

Sayin Murat Bardakci Bey'den, İşaretsiz Hamparsum'un temelini özetle anlatan bir mesaj aldık. Kendi izinleriyle, mesajın konu ile ilgili bölümünü yayınlıyoruz:

 

... Hamparsum'da usuller, usul kalıplarına gore yazılırlar. Küçük usuller icin oldugu gibi, büyük usullerin herbiri icin kesin sekilde belirlenmiş kalıplar vardır...

Küçük bir örnek vereyim: Hamparsum'da malumunuz, aksak usulünün kalıbı, daha dogrusu ritm grubu nasıl 2 (1+1) 2 (2+1), aksak semai'nin 2 (1+2) 2 (2+1), devr-i revan'ın 2 (1+2) 2 (2+1) (2+1+1) şeklinde ise, bütün büyük usullerin de aynı sekilde ritm kalıpları vardır. Bu kalıplar aslında notadan değil, eski usul sisteminden gelirler ve Hamparsum, kendisi, sistemini inşa ederken usul ve ritm bahsini o zamanda da varolan ve müzisyenlerin gayet iyi bildikleri bu gruplar uzerine kurmuştur. Yoksa, usuller konusunda kendisi bizzat bir kural koymamıştır.

Bu usul grupları kavramı bugun bizde tamamen unutuldu, daha doğrusu özellikle büyük usuller artık bilinmiyor. Malumunuz, büyük usullerin temeli düüüüm-teeeek- teeek kaaaa gibisinden kelimelerle sağ ve sol eli dize vurmak degildir. Aslolan, ritmi bilmektir. Aksak, Oynak, Raksan, Düyek gibi usullerde nasıl mertebe, ritm ve zaman farkları var­sa hafif, devr-i kebir, muhammes, fer' gibi usuller arasinda da ritmik fark­lar vardir. Yani, büyük usuller degisik sayida 4/4'lük birimlerin yanyana gel­me­si degildir, aslolan ritimdir ve her bir usul baskadır. Bu ritmler artık bilin­me­dik­leri için bizde her peşrev yahut beste maalesef ayni şekilde çalınıyor ve do­layısıyla  taşıdıkları hava ve ruh da hissedilmiyor.

İşte, işaretsiz sistemin te­meli bu ritm kalıplarını bilmektir. İcracı,kalıbı gördüğü anda tanır ve do­la­yı­sıy­la usul değerlerini koymaya gerek görmez. Aynı iş yazarken de yapılır ve no­ta bu kalıplara göre kaydedilir.Başka bir ifade ile söyleyeyim: Büyük usul­le­ri ve kalipları bilmeyen bir kişi, işaretsiz Hamparsum'u maalesef okuyamaz ve yazamaz. Batı notasına cevirmesi de imkansızdır.

Bugün işaretsiz Hamparsum konusunda edilen "zordur, bilinmiyor, adamlar şifre gibi yazmışlar" gibisinden sözlerin temelinde, bu usul ve ritm kalıplarına âşinâ olmamak yatiyor. Ancak bu zorluk, yukarıda da ifade ettiğim gibi Ham­par­sum'dan degil, kalıpların unutulmuş ve kullanılmamakta olmasından ge­li­yor.

Notasyon sistemi bu kalıpların her müzisyen tarafindan bilindiği bir dönemde ortaya konduğu icin, böyle yapılmış olması da son derece normaldir...

(Murat Bardakcı)

 

Konuyla ilgili bundan önceki mesajlar:

 

Sayın Murat Bardakçı Bey bundan önceki mesajında, İşaretsiz Hamparsum'a günümüzde yanliş olarak "Gizli Hamparsum" adı da verildiğini yaziyor. Eski yıl­lar­da, Hamparsum'u Batı notası yerine kullanan çok sayıda yaşlı müzisyenle tanıştığını, onların meşk sırasında işaretli sistemi gös­ter­dik­lerini, fakat bu şeklin yazılışı vakit aldığı için kendi notalarını işaretsiz sistem ile yazdıklarını, Murat Bey kendilerinin de nota kağıdı ol­ma­dığı za­man işaretsiz sistemi kullandıklarını belirtiyor.

 

Sayın İrfan Saygılı Bey gönderdiği mesajında, konunun notaların üst kısmına konan ve nota değerlerini gösteren kısımla ilgili olduğunu, bu konuda EZGİ'nin Nazarî-Amelî Türk Mûsikîsi Eseri'nin 5. cildinin 530. sayfasında bilgi bulunduğunu belirtiyor.  Ayrıca bir konuya daha açıklık getiriyor: Limonciyan'ın bu notayı icad ettiğinde nota değeri işaretlerinin adedinin 6 ile sınırlı olduğunu, bunun daha sonra şimdi kullandığımız şekilde artırıldığını yazıyor.

 

Bizi aydınlatan dostlara tüm yararlananlar adına teşekkürü bir borç biliriz.

 

Girişe