Hamparsum
Notası Üstüne
Giriş
sayfasına
Türk ve Doğu mûsikisinde Kindî'den bu yana değişik
bestekâr ve müzikologlar nota sistemleri geliştirdiler. Ancak diğer
bestekârlarca benimsenmeyince bunlar kalıcı olmadı. Türk
mûsikisinde notanın gerçekten yaygın ve etkili şekilde
kullanılışı ilk kez Hamparsum notası ile oldu. Hamparsum nota sistemini 19. yüzyıl başında,
III. Sultan Selim'in isteği ve desteği ile Ermeni asıllı
büyük müzisyen Hamparsum Limonciyan
geliştirdi. Gerek Türk mûsikisinde gerek Gregoryan kilisesi dini
musikisinde kullanılan Hamparsum notası, iki yüzyıl
boyunca binlerce eserin kaybolmasını önleyerek mûsiki dünyasına
paha biçilmez bir hizmet verdi. Hamparsum notasının kullandığı işaretler,
9. yüzyıl Ermeni kilisesinde ilahî metinlerinin melodik seyrini
belirtmek için dizelerin altına yazılan "Khaz"
notasyonundan alınmıştır. Ancak o dönemdeki müzik
ve nota anlayışı bugünkünden tümüyle farklıydı,
bu işaretler belli perdeleri - sesleri temsil etmiyordu. Bu nedenle
Limonciyan bu işaretleri tamamen yeni bir anlayışla
yorumlayarak yeni ve modern bir nota sistemi geliştirdi. Hamparsum notası,
genellikle çizgisiz, düz kâğıda, çoğunlukla sanılanın
aksine, ilk oluşumundan bu yana soldan sağa doğru yazılır. Günümüze kadar gelen Hamparsum nota sistemi, yaklaşık
olarak ney'in ses hacmini, yani 3 oktavı kapsar. (Bk.: Hamparsumda
kullanılan notalar) Her oktav, Türk mûsikisinin 7 ana perdesi
(Rast, Dügâh, Segâh, Çargâh, Neva, Hüseynî, Eviç) ve makamlara göre
değişik arızaları temsil eden 7 arızalı
perde için toplam 14 işaretten oluşur. Usûller ve onların alt unsurları olan ölçüler,
:: ve
: işaretleri ile birbirinden ayrılır. Usûlün
en alt birimlerini belirtmek için de, notalar kelimeler gibi gruplaştırılarak
yazılır. Notaların değerleri, üzerlerine konan
· ' "
°
°°
gibi işaretlerle belirtilir. Ancak aynı usûl birimi içinde birbirini izleyen notalarda değer değişmiyorsa,
bu işaret bunlardan yalnızca birincisi üzerine konur. Aralar / Es'ler için (aşağıda, notalarla aynı sırada yazılmak üzere) değerlerin işaretlerinin aynı kullanılır. Bundan başka nota yazımının kapsamında geri dönüş / tekrarlar için senyo işareti ve dolaplar için parantezler vardır... |